Już od 31 marca w Zachęcie będzie można oglądać wystawę Natalii Romik „Kryjówki. Architektura przetrwania” będącą artystycznym hołdem dla kryjówek budowanych i użytkowanych przez Żydów w czasie Holokaustu. Wystawa podsumowuje dotychczasowe badania przeprowadzone przez Natalię Romik i Aleksandrę Janus wraz z zespołem antropolożek, historyczek, archeologów i miejskich odkrywców. Za swoją pracę nad upamiętnieniem historii Żydów Romik została właśnie uhonorowana jedną z najważniejszych historycznych nagród na świecie – Dan David Prize, która ma służyć dalszemu rozwojowi badań nad architekturą przetrwania.
Natalia Romik
Kryjówki. Architektura przetrwania
Zachęta — Narodowa Galeria Sztuki: 31.03–17.07.2022
Kuratorami wystawy są Stanisław Ruksza i Kuba Szreder, a współorganizowana jest ona przez Zachętę — Narodową Galerię Sztuki i TRAFO Trafostację Sztuki w Szczecinie, w której będzie pokazywana w dniach 4 sierpnia–6 listopada 2022.
W Zagładzie zginęło około 6 milionów Żydów, z czego połowę stanowili Żydzi polscy. Szacuje się, że podczas II wojny światowej w okupowanej Polsce przeżyło w ukryciu po tzw. aryjskiej stronie około 50 tys. Żydów. Kolejne 80 tys. przeżyło w obozach koncentracyjnych, a pomiędzy 170 a 180 tys. — na terytorium Związku Radzieckiego. W sumie wojnę przeżyło pomiędzy 250 tys. a 350 tys. polskich Żydów, czyli około 10% procent żydowskiej populacji przedwojennej Polski.
Część ukrywających się po „aryjskiej stronie” ocalała dzięki niesionej im, i bezinteresownie, i za opłatą, pomocy. Zaprezentowane na wystawie kryjówki prześladowanej ludności żydowskiej powstały w czasie II wojny światowej. Stanowią świadectwo determinacji, odwagi i kreatywności użytkowników, którzy musieli zabezpieczyć podstawowe potrzeby związane z podtrzymywaniem życia — czasem przez wiele lat — z wykorzystaniem minimalnych środków, bez możliwości radykalnej zmiany dostępnej im przestrzeni.
Kryjówki często tworzone były ad hoc, z potrzeby chwili, w miejscach do tego pierwotnie nieprzystosowanych. Strychy, piwnice, jaskinie, drzewa czy nawet groby zyskiwały zupełnie nową funkcję, której warunkiem było utrzymanie pozoru ich dotychczasowej formy — aby zapewnić skuteczną ochronę, strych musiał wyglądać jak zwykły strych, a drzewo jak zwykłe drzewo. Tą tymczasową architekturę, która powstawała przy użyciu prymitywnych narzędzi w bardzo ciężkich warunkach, cechowała jednak niezwykła różnorodność.
W salach wystawowych Zachęty zaprezentowane zostaną lustrzane odlewy dziewięciu kryjówek z terenów Polski i dzisiejszej Ukrainy. Formom rzeźbiarskim będzie towarzyszyć wystawa prezentująca efekty interdyscyplinarnych badań wspieranych przez zespół antropolożek, historyczek, archeologów i miejskich odkrywców.
Tragiczna historia Zagłady jest punktem wyjścia do uniwersalnej refleksji na temat metod przetrwania w sytuacji egzystencjalnego zagrożenia, ich cielesnego, społecznego i architektonicznego wymiaru. Instalacja Romik stanowi wyraz hołdu dla codziennego trudu ukrywanych i tych, co ich ukrywali, ich pomysłowości, solidarności, woli życia, często pomijanych w tradycji upamiętnień heroicznych, które fetują głównie bohaterów i przywódców. Problematyzuje również temat upamiętniania niewidzialnej architektury, która jest przecież istotnym świadectwem historycznym. Jednocześnie modele kryjówek konotują miejsce ludzkiego odosobnienia. Mogą być też odczytywane w szerszej perspektywie egzystencjalnej, np. tragedii uchodźców i dawania im schronienia w trakcie migracji czy prześladowań w krajach zagrożonych konfliktami militarnymi. Projekt wpisuje się w szerszy trend refleksji nad poznawczym potencjałem architektury i sztuki, wykorzystując ją do podjęcia namysłu nad wspólnotą zawiązywaną w sytuacji zagrożenia — czy to o charakterze politycznym, ekonomicznym czy klimatycznym.
kuratorzy: Stanisław Ruksza, Kuba Szreder
współpraca naukowa: Aleksandra Janus
producenci: Michał Kubiak i Anna Muszyńska (Zachęta), Andrzej Witczak (TRAFO Trafostacja Sztuki)
współpraca: Julia Leopold i Aleksandra Zientecka (Zachęta), Taras Nazaruk i Maryana Mazurak (Centre for Urban History of East-Central Europe we Lwowie)
opracowanie graficzne: Piotr Jakoweńko (Senna Kolektyw)
architektura wystawy: Sebastian Kucharuk (Senna Kolektyw)
koordynacja: współpraca przy wykonaniu modeli i form rzeźbiarskich: Agnieszka Szreder, Rafał Żwirek, Oleksii Konoshenko
srebrzenie form rzeźbiarskich: Pracownia Konserwacji Zabytków — Piotr Pelc
przygotowanie skanów i modeli 3D: ArchiTube
reżyser filmów dokumentalnych: Peter Prestel
wsparcie finansowe wystawy: Taube Foundation for Jewish Life & Culture
wsparcie finansowe programu publicznego: The Rozen Family Foundation
finansowanie części dokumentalnej: Gerda Henkel Stiftung
finansowanie projektu badawczego w Ukrainie: Ministerstwo Kultury Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP
finansowanie badań na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej w Warszawie: Ambasada Niemiec w Warszawie
finansowanie konferencji towarzyszącej wystawie: Global Education Outreach Program (GEOP) — Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN
współpraca przy programie publicznym: Austriackie Forum Kultury
Wystawa jest podsumowaniem projektu badawczego Natalii Romik wspieranego przez Gerda Henkel Stiftung oraz The Foundation for the Memory of the Shoah.
więcej informacji: https://zacheta.art.pl/
Śledź na bieżąco aktualne wydarzenia Warszawa
